دیلم ، دیلمان و دیلمی به ویژه واژه دیلم  همراه گیل ( گیل و دیلم ) در متون تاریخی و در نوشته ها،فراوان تکرار می شوند . با وجود همه این ها ، دیلمان امروز فقط شهر کوچکی در شمال ایران نزدیک سیاهکل ،  واقع در ناحیه ای مرتفع  است .

    ریشه نام دیلم و دیلمان به زمان های بسیار دور بر می گردد و به مازندران و گیلان  باستان میرسد . چنین بر می آید که یک ویژگی ، مردمان  دیلم را از آغاز با مردمان گیل متمایز  می ساخت .  خواهیم دید آن ویژگی ، نذر ی و شیوه به جای آوردن نذری، مطابق رسم و رسومی برآمده از آیین ، در قرون اولیه پیش از میلاد است.

                           در کف هر کس اگر شمعی بدی   اختلاف از گفتشان بیرون شدی*

بیش از یک هزار سال از آفرینش شاهنامه گذشت . این کتاب نه تنها یک شاهکار ادبی بلکه یک مرجع  و یک منبع بسیار با اهمیتِ تاریخِ ایرانِ پیش از اسلام  است .  شاهنامه فردوسی امروز هم ، دست مایه شمار زیادی از نویسندگان است . شاهنامه پژوهان کوشیده اند و میکوشند راه تفسیر و یا تعبیر و یا گاهی هم تصحیح نسخ آن را در پیش بگیرند . تلاش این دسته از عالمان ، برایمان ارجمند است و ما  آن را  قدر می شناسیم  اما آنجا که شاهنامه از مازندران سخن می گوید ، فقدان پژوهش های تاریخی سبب آن میشود که شاهنامه پژوه در آرای خود غالباً تصویری نادرست از مازندران باستان ارائه دهد .

کارشناسان به اتفاق ، مبدا آمدن برنج به ایران را کشور هند میدانند .  پرسش اینست که تکنیک نه چندان ساده کشت و کار برنج، کی و چگونه به مازندران رسید ؟  قابلیت های مربوط به آن آیا به تدریج شکل گرفت یا شالیکاران مهاجر رسم و رسوم کار را با خود به مازندران آوردند ؟
 شواهد حاکی است که مهاجرت کشاورزانی از شمال شبه قاره هند به شمال ایران، پیامد اوضاع تازه بود . اوضاعی که در عصر سلوکیان واشکانیان  بر ناحیه جنگلی شمال ایران، تاثیر خود را گذاشت .

در این مقاله نظر پژوهندگان تاریخ مازندران را به چند واژه در زبان مردم مازندران که به لحاظ تاریخی با اهمیت محسوب می شوند جلب میکنم. این واژه ها عبارتند از :

تتارستاق - دیوار وَز-  عایشه کرگیل دِز -  کلیجان رستاق -  گَـگِه - گودار - لُوچُو ( ورزش کُشتی به شکل سنتی در مازندران ) – میروَزان

به دو یا سه مورد از واژه های فوق پیش از این نیز اشاراتی آمده است  .