ساری در دامان ساری رود به وجود آمد و نام خود را از این رودخانه گرفت .این رود دارای سرگذشتی شگفت آور است . آبِ  رود خانه از چشمه ای بزرگ و حیرت انگیز می آمد. چشمه که آغاز رود و پیشانی آن بود ، بعد ها  و در پی اتفاقی بزرگ ناگهان خشکید . بستر ساری رود و مکان چشمه اما تا به امروز باقی مانده است .
یاد و خاطره ی عجیب ِ آن چشمه و آن رودخانه در نوشته های مورخین بزرگ یونان و روم آمده است .
جای چشمه و محوطه چندین هزار مترمربعیش ،  بعد از دو هزار سال این روزها حُرمتش زیر پا رفته ، با ضایعات ساختمانی پُر می شود . این نامه تلاشی است برای جلوگیری از این کار ، به امید آن که  شهرداری ساری و مسئولان استان و فرهنگ دوستان مازندرانی و علاقمندان دراین راه قدمی بر دارند . (تصاویری از مکان چشمه و محل آغاز ساری رود به همراه نامه است) .

 

شهردارمحترم شهر ساری

    موضوع :    قطعه زمینی مهم و تاریخی در پل گردن

با سلام و احترام ،

فوریت مساله ایجاب می کند این مورد قبل از همه با شما در میان گذاشته شود .

  زمینی گود با مساحت قریب به هفت هزار متر مربع  در پل گردن ساری هم اکنون درختان آن قطع ، قطعه بندی شده و قطعات آن در معرض فروش قرار گرفته است . زمین به چشمه ای تاریخی تعلق دارد که در سالیانی دور بنا به دلائلی مشخص خشک شد و گویا بعدها یرای اعصار طولانی قبرستان بوده است . از قرار معلوم این زمین پس از تصرف و تملیک ازعصر پهلوی تا کنون مورد استفاده در کشاورزی و باغداری بوده است . چشمه که بدان اشاره شد همان است که ساری رود را به وجود آورد ، ساری رود از زمین یاد شده آغاز می شود و همان رود است که ساری نام خود را از آن گرفت و امروز نهری است که از نقاط محتلف ساری عبور می کند و نام آن برای بسیاری آشنا است .


قرن ها پیش نهری احداثی به طول چند کیلومتر، پس از خشک شدن چشمه ، با سر دهنه ای از تجن تا محل چشمه حفر گردید و از آن زمان تا کنون قسمتی از آب تجن به آن جا و به درون ساری رود انتقال داده می شود. این آب که معادل بخشی کوچک از آب ساری رود در گذشته های دور آن بود، نیازشهر را فراهم می نمود و خاطره ی رود را نیز برای مردم زنده نگاه می داشت .
در کتب قدیمی و از قول مورخان مشهور جهان ، اشاره به واقعه ای می شود که متعلق به دوهزار و سیصد سال پیش است، از رودخانه ای در جنگل های مازندران - بدون ذکر محل دقیق آن- یاد می شود که در مرحله ای به زمین فرو رفته بعد از طی مسیر طولانی روی زمین آمده ، دوباره آفتابی می شود . بر طبق آن روایات، پیدا شدن مجددِ رود، به شکل چشمه ای خروشان، جاری شدن آن نیز به شکل رودخانه ای مهم بوده است .  این اشارات تاریخی می تواند، به دلائل متعدد و بر اساس پژوهش انجام شده از سوی این جانب،   توصیف زمینی باشد که در این نامه با شما در میان نهاده ایم و توصیف همین رود است یعنی «ساری رود» که شما آن را می شناسید . بیش از دو هزار سال است که مورخان در شرح عبور اسکندر مقدونی، از دامغان به گرگان ، از این چشمه و از این رود ، یاد می کنند.
چشمه ای که بعد ها خشکید و ساری رود که بسترش همچنان باقی است به اتفاق، ادامه تجن را ترسیم می نمودند .ساری رود ادامه تجن بود و لفظ ساری به خاطر شکل هندسی و انحنای مسیر رود بوده است که ساری قدیم را کمر بند می شده است . به دلیل اهمیت این رود وسهولت انتقال آب آن به سطح (شهر کیله ) ساکنین اولیه ساری در کنار آن و در ناحیه ساری قدیم سکونت اختیار نمودند. شواهد کافی برای اثبات مدعای ما به خصوص نشانه ها پیرامون ساری رود ،هنوز هم باقی است و به توسط کارشناسان در صورت بازدید از محل، به آسانی ادراک می شود . دلائل مفصل در مقاله  پژوهشی " تجن چگونه تغییر کرد " درسایت www.kulaian.com به توسط نگارنده آمده است .
از  شهردار محترم ساری انتظار می رود دستور دهند تا ضمن بررسی، زمین فوق که به لحاظ زبان کهن مازندرانی، در اصل وجه تسمیه روستای پِل گِردن نیز هست، در صورت امکان ، خریداری ( با توجه به ارزان بودن نسبی) و با حفظ وضعیت به پارک ، یا بوستان یا نهالستانی برای شهرداری منطقه بدل شود . مکان، در مجاورت شهرک موسوم به «شهرک شهرداری» است . این مکان می تواند با وضعیت خاص خود، ضمن معرفی ساری و«ساری رود» به همه ، برای جهانگردان و همه علاقمندان تاریخ در جهان جاذبه ای فراوان داشته باشد  .
                                                                                                     درویش علی کولاییان



تصویر1-  در این تصویر قسمت میانی گودال را مشاهده می  کنید . گودال  به سمت راست(غرب ) و هم به سمت چپ (شرق ) امتداد دارد . درسمت راست، امتداد گودال همان« ساری رود» می شود .( خاکریز میانی راه دستیابی به زمین روبرواست و اخیراً ایجاد شد تا اولین تغییر جدی در وضع گودال پس از دو هزار سال باشد .) تصویر بعدی این وضع را از بالا نشان می دهد .



تصویر2- بخش میانی گودال، چشم انداز به سمت جنوب. اراضی در جنوب گودال متعلق به روستای پایین دزا است . گودال جزء اراضی پل گردن محسوب می شود . برای دیدن امتداد به سمت راست تصویر (غرب ) به تصویر بعدی مراجعه فرمایید .



تصویر3- بخش انتهایی گودال در غرب آن . عمق گودال در این قسمت در نهایت به بیش از سه متر و هم تراز با کف ساری رود می شود .همانطور که پیدا است  ، فقط بخش کوچکی از حریم ساری رود در محله مسکونی رعایت شده که این نیز بر اساس مقررات بوده است . فاصله ی چندین متری بین دو ساختمانی که کوتاه به نظر می رسند امروز، حریم  ساری رود شناخته می شود. لطفاً به تصویر بعدی توجه شود .


تصویر4- حریم فعلی ساری رود(فاصله بین دوساختمانی که کوتاه به نظر می رسند )  .در این تصویر، موقعیت کف ساختمان های مسکونی در دو سوی رود گویای شیبی است که دهانه اولیه رود را مشخص می کند . دهانه اولیه در این جا قریب پنجاه متربرآورد می شود . (کامیونی ضایعات ساختمانی را درست مقابل دهانه ساری رود و در نزدیکی آن تخلیه کرده است .)


تصویر5- امتداد گودال در جهت چپ تصویر (شرق)– در منتهی الیه شرق عمق گودال صفر و هم تراز با کف طبیعی می شود . عرض گودال بیش از پنجاه متر و طول آن بیشتر از یکصد متر است.

جانب شمالی گودال پل گردن -  ساخت و ساز ها در اراضی پل گردن (شهرک شهرداری)                                              تصویر6-

تصویر7-  چشم انداز به غرب از بالا دست و از شرق گودال.  رویارو با ساری رود  و در امتداد آن. ازاین جا و از همین زمین ساری رود آغاز شده است   این تصویر قبل از ایجاد خاکریز میانه گودال برداشته شد .

تصویر8 - ساری رود وسط تصویر – درون رود و حواشی آن درخت روییده است . رودی مهم در نهری کوچک مختصر شده است . شیب باقیمانده در دو سوی پل ِمتعلق به نهر، هنوز هم بزرگی دهانه ساری رود را در تمامی مسیر پیچ درپیچ آن ،در دشتی هموار که شهر قدیم ساری درون آن است ، به نمایش می گذارد . حریم طبیعی رود همه جا اشغال شده( محله ای در جنوب ساری به فاصله ای  چند صد مترتا گودال پل گردن . )

تصویر9- بازار روز بر روی ساری رود . شهرداری ساری با زدن سقف بر روی« ساری رود» بخشی از حریم باقیمانده از ساری رود را بازارچه تره بار نموده است . در سمت راست تصویر آن جا که دیوار بلوکی بعد از دیوار آجری آغاز می شود حد حریم شرقی رودخانه در دهه های اخیر محسوب می شده است . در سمت چپ تصویر ساختمان تازه ساز بر اساس مقررات سال های اخیر بنا گردیده که رعایت حریم قدیمی رودخانه الزامی نبوده است .(محلی در جنوب ساری - بیست متری منشعب از بولوار کشاورز به طرف پل گردن )

 تصویر 10- بخشی از جنوب شرق ساری - محل گودال و نقطه آغاز ساری رود در سامان اراضی پایین دزا و پل گردن . راستای نهر احداثی مشخص شده است . در سمت راست تصویر، رود تجن است . شالیزار های درون مسیل(متعلق به روستاهای پایین دزا و پل گردن ) و حاشیه غربی تجن دیده می شوند  .رقوم کف رود تجن دراین قسمت حدود چهارمتر پایین تر از رقوم کف رودخانه ساری رود در محل است و  تجن در فاصله چندین صد متری از ساری رود در شرق جریان دارد  . 

توضیح :  این نامه تحت شماره 77416 مورخ 27/8/92 در شهرداری ساری به ثبت رسیده است .